Pojam transporta
U užem smislu pod
transportom se podrazumeva prenošenje, odnosno prevoženje stvari sa jedne lokacije na drugu. Pojam transporta u širem smislu podrazumeva, pored prevoza stvari i prevoz putnika kao i čuvanje i obezbeđivanje robe i dokumentacije tokom procesa transporta. Zbog činjenice da pomaže u prevazilaženju prostorne nepodudarnosti proizvodnje i potrošnje, transport ima izuzetno veliki značaj jer podržava efikasnu razmenu. Ključna uloga transporta u lancu nabavke se ogleda i u činjenici da 40 do 50% troškova nastalih u lancima nabavke se odnosi upravo na transport.
Transport se može posmatrati kao:
- ulazni transport,
- unutrašnji transport,
- spoljašnji transport, i
- izlazni transport.
Pod ulaznim transportom se podrazumeva transport materijala proizvedenih u samom preduzeću i transport materijala pribavljenih iz eksternih izvora. Transport materijala proizvedenih u preduzeću se obavlja unutrašnjim transportom, dok se materijali pribavljeni iz eksternih izvora prenose eksternim transportom. Transport poluproizvoda se uvek obavlja unutrašnjim transportom. Važeće pravilo o redosledu unutrašnjeg transporta je sledeće: proizvodni pogon - unutrašnje skladište - pogon - izlazno skladište. Izlazni transport podrazumeva transport proizvoda koji se jednim delom može obaviti unutrašnjim, a drugim delom spoljašnjim transportom.
Funkcije transporta
Transportom se obavlja prevoz, pretovar, utovar, istovar i čuvanje sirovina, poluproizvoda i proizvoda u toku navedenih radnji. Između transporta i skladištenja postoji direktna veza. Skladištenje je mnogo efikasnije ukoliko se:
- Obavi objedinjavanje isporuka.
- Adekvatno iskoristi prostor u prevoznim sredstvima.
- Odaberu najbolje moguće transportne rute.
Objedinjavanjem isporuka smanjuje se potrebna količina rada i vremena isporuke za veći broj različitih proizvoda jer se isključuje potreba za ponavljanjem operacija isporuke.
Transport pozitivno utiče na smanjenje troškova skladištenja i oslobađa skladišni prostor od proizvoda koji se čuvaju do momenta njihove potrošnje, podižući pritom koeficijent obrta zaliha. Blagovremeno popunjavanje zaliha je direktno povezano sa efikasnošću prevoza i čuvanjem proizvoda tokom njihovog transporta. Prevremen transport dovodi po pojave veće količine materijala na zalihama koje čekaju na proizvodnju ili do povećanja količine zaliha gotovih proizvoda na prodajnom mestu. Zakasneli transport može dovesti do zastoja u proizvodnji ili prodaji i upravo iz ovog razloga se uvodi sigurnosni nivo zaliha koji eliminiše mogućnost uticaja ovog kašnjenja.
Aktivnosti transporta su u uzročno-posledičnoj vezi sa svim ostalim aktivnostima koje se obavljaju u okviru lanaca nabavke. Transport predstavlja podršku nabavci sirovina koje se moraju prevesti do ulaznih skladišta, procesu proizvodnje za koji obezbeđuje sirovine i poluproizvode i procesu isporuke prevoženjem i čuvanjem proizvoda pre nego što oni dođu do kupaca.
Vrste transporta i transportnih sredstava
Kao što smo već rekli u uvodu - transport se može podeliti na unutrašnji i spoljašnji. Frekvencija upotrebe unutrašnjeg i spoljašnjeg transporta nije jednaka pošto se unutrašnji transport neuporedivo češće koristi. Unutrašnjim transportom se prevoze manje količine, jer je on manjeg kapaciteta u odnosu na spoljašnji.
Transportna sredstva mogu biti:
- transportna sredstva unutrašnjeg transporta, i
- transportna sredstva spoljašnjeg transporta.
Transportna sredstva unutrašnjeg transporta
Unutrašnji transport se odvija unutar preduzeća. Svrha unutrašnjeg transporta je prevoz:
- unutar ulaznog skladišta,
- od ulaznog skladišta do pogona,
- unutar pogona,
- između pogona,
- od pogona do unutrašnjeg skladišta,
- unutar unutrašnjeg skladišta,
- od unutrašnjeg skladišta do pogona,
- od pogona do izlaznog skladišta,
- unutar izlaznog skladišta, i
- od izlaznog skladišta do izlaza iz preduzeća.
Transportna sredstva unutrašnjeg transporta se mogu upotrebljavati:
Stalna transportna sredstva se permamentno koriste sa učestalom frekvencijom i velikim stepenom iskorišćenosti kapaciteta.
Povremena sredstva se koriste u posebnim situacijama koje se periodično ili nepravilno ponavljaju.
Transportna sredstva unutrašnjeg transporta mogu biti:
- ručno pokretana (kolica),
- mehanizovana (viljuškari, razne mašine za unutrašnji prevoz),
- automatizovana (pokretne trake koje vrše prevoz u skladištu ili pogonu).
Transportna sredstva unutrašnjeg transporta vrše funkciju prevoza, skladišnu funkciju i funkciju premeštanja i smeštanja na policu.
Izbor transportnog sredstva u unutrašnjem transportu je pod uticajem:
- raspoloživosti i kapaciteta sredstava,
- vrste i količine stvari za transport,
- dimenzija, agregatnog stanja, pakovanja i drugih karakteristika,
- veličine i tipa skladišta,
- rasporeda u skladištu,
- brzine prevoznog sredstva,
- rasporeda transportnih puteva, i
- drugih infrastrukturnih obeležja.
Transportna sredstva spoljašnjeg transporta
Spoljašnji transport se odvija između preduzeća i njegovih partnera. Spoljašnjim transportom se odvija prevoz:
- materijala od dobavljača do proizvođača, i
- proizvoda od proizvođača do distributera ili potrošača.
Transportna sredstva spoljašnjeg transporta mogu biti drumska, šinska, vodna, vazdušna, cevna, a svaki od ovih načina prevoza ima svoje prednosti i nedostatke.
Odabir načina transporta
Po svojoj prirodi transport u okviru lanaca nabavke je teretni. On može biti kopneni, vodni, vazdušni i cevni. Retko koja učesnica u lancu nabavke koristi samo jednu vrstu transporta, tako da ćemo u nastavku obraditi sve najznačajnije vidove transporta koji se mogu koristiti u okviru lanaca nabavke.
Odluka o vrsti transporta podrazumeva izbor između nekoliko mogućnosti:
- vazdušni transport,
- kurirske službe,
- kamionski transport,
- železnički transport,
- vodni transport,
- cevni transport, i
- intermodalni transport.
Vazdušni transport predstavlja najbrži i najbezbedniji vid transporta koji je zbog izuzetno visokih troškova infrastrukture i opreme sa jedne, i troškova rada i pogonskih goriva sa druge strane, pogodan samo za transport manjih paketa i uzoraka proizvoda. Velika brzina pruža izuzetne prednosti ovom vidu trasnporta kod proizvoda velike pojedinačne vrednosti koji su osetljivi na vreme.
Kurirske službe po pravilu koriste sve vrste transporta, pružajući svojim klijentima uslugu po relativno pristupačnim cenama, prevashodno zahvaljujući činjenici da se istovremeno obavlja transport za veliki broj različitih korisnika. Zbog relativno visoke cene ove usluge se u lancima nabavke mogu koristiti za slanje manjih paketa, a njihova osnovna prednost se ogleda u isporuci od vrata do vrata u relativno kratkim vremenskim intervalima trajanja transporta.
Kamionski transport predstavlja jedan od najčešće korišćenih vidova prevoženja proizvoda u okviru lanaca nabavke. Njegove osnovne prednosti se ogledaju u visokoj fleksibilnosti i činjenici da on ne zahteva pretovar robe tokom transporta i dodatnu manipulaciju. Kamionski transport se može obavljati punim kamionima i zbirnim prevozom. Kod punog transporta se kamion puni samo za potrebe jednog pošiljaoca, a operacija obuhvata cenu punog kamiona. Kod ove vrste transporta su niski fiksni troškovi, a ukupan iznos troškova skoro u potpunosti zavisi od dužine pređenog puta. Ovo je izuzetno jeftin vid transporta za relativno kraće isporuke velikih količina roba. Zbirni transport podrazumeva da se roba predaje špediteru koji je zatim prevozi zajedno sa robama drugih klijenata koje su upućene na istu destinaciju. Naplata kod ovakvog vida transporta se zasniva na količini robe i dužini pređenog puta. Ovaj vid je pogodan za isporuke manjih količina roba.
Železnički transport podrazumeva dugo trajanje transporta i visoke fiksne troškove. Varijabilni troškovi kod ovih vida transporta su na dosta niskom nivou što ga čini izuzetno pogodnim za isporuke većeg obima na velikim razdaljinama.
Vodni transport je prevashodno ograničen prirodnim uslovima, odnosno postojanjem plovnih puteva u određenoj regiji. Ovo je najjeftiniji, ali ujedno i najsporiji način transporta. Pored toga, kod njega je i izuzetno otežano praćenje i usklađivanje isporuka, ali je on ipak dominantan u globalnoj trgovini zbog svojih niskih troškova.
Cevovodi zahtevaju izuzetno velika ulaganja pri njihovoj izgradnji i visok stepen njihove eksploatacije koji mora iznositi najmanje 80% od maksimalnog kapaciteta.
Intermodalni transport podrazumeva korišćenje kombinacije nekoliko različitih vrsta transporta. Pogodnosti kod ove vrste se ogledaju u tome što se pregovara samo sa jednim subjektom koji na sebe preuzima kompletnu organizaciju i realizaciju složenog transporta. Ovaj vid transporta postaje dominantan sa razvojem kontejnera i globlane trgovine. Osnovni cilj ovog načina prevoza je kombinovanje različitih vidova transporta kako bi se obezbedio jedinstven odnos cene i usluge koji ne može ponuditi ni jedan drugi vid transporta.
