LINKuniversity

Operativni sistemi
Sadržaj nastavne jedinice
Test napredovanja
Multimedija

U ovoj lekciji ćemo obrađivati:

Pojam softvera
Operativni sistemi
Aplikativni softver
Podela operativnih sistema
Linux i Windows operativni sistem

Pojam softvera

Hardver, kao što smo videli, čini sklop fizički opipljivih delova računara koji bi bez softvera bio samo skup mehaničkih delova. Softver je program u opštem smislu, odnosno, pod softverom podrazumevamo operativne sisteme i programe u najširem mogućem smislu.
Podela softvera se može izvršiti na više načina, a jedna opšta podela je na:

operativni sistemi
aplikativni (korisnički) softver

Operativni sistem (OS)

Operativni sistem predstavlja interfejs između korisnika računara i hardvera. Može se reći da je operativni sistem skup programa koji upravljaju radom hardvera i softvera, odnosno obavljaju osnovnu kontrolu procesa i stanja u računaru, kao i upravljanje i nadgledanje rada čitavog računara. Sav taj rad i kontrola izvode se u pozadini, skriveno od korisnika. Postoji još jedna definicija koja kaže da je namena OS-a da korisniku obezbedi okruženje za izvršavanje svojih programa.
Možda je najinteresantnija definicija, da je OS menadžer računarskih resursa, zato što je on taj koji arbitrira o tome koji hardverski resurs će biti dodeljen kome i na koliki vremenski period. OS mora da efikasno iskoristi hardverske resurse računara. Takođe, OS vodi računa o stvarima o kojima korisnik ne brine, na primer, prikaz na ekranu ili rad sa ulazom i izlazom, dodelu memorijskog prostora nekoj aplikaciji, kao i nadgledanje stanja procesa i taskova.

Aplikativni softver

Aplikativni ili korisnički softver su programi sa kojima upravlja i radi korisnik. OS dodeljuje hardverske resurse pojedinim programima koji su pokrenuti i koji se izvršavaju. Korisnik može direktno koordinirati rad aplikativnog softvera i operativnog sistema. Drugim rečima, korisnik može pokretati i zatvarati određene programe koji se izvršavaju pod operativnim sistemom. Kada bismo napravili hijerarhijsku listu, na dnu bi se nalazio hardver, zatim operativni sistem koji upravlja hardverom, zatim aplikacije koje koriste operativni sistem i na kraju tu je korisnik koji upravlja aplikacijama (slika 1).

Slika 2. Slojevita struktura korišćenja koja pokazuje
mesto operativnog sistema (izvor: Wikipedia)

Podela operativnih sistema

Podela operativnih sistema (OS) može se izvršiti na više načina. Prema broju korisnika OS se dele na:

monokorisničke (jedan korisnik)
multikorisničke (više korisnika istovremeno)

Prema broju programa OS se mogu podeliti na:

monoprogramske, odnosno Single task OS-e
multiprogramske, odnosno Multi task OS-e

Prema broju procesora koji postoje u sistemu OS se dele na:

monoprocesorske sisteme
multiprocesorske sisteme

U multiprogramskom operativnom sistemu resursi računara se dodeljuju pojedinačnim programima u kratkim vremenskim intervalima. Pošto ovu dodelu i prebacivanje sa taskova računar obavlja veoma brzo, stiče se utisak istovremenog izvršavanja programa.

Današnji računari mogu da izvršavaju više programa paralelno, npr. rad u MS Wordu, slušanje muzike, skidanje sadržaja sa Interneta i sl. Međutim, procesor uvek izvršava samo jedan program u jednom trenutku. Za svaki proces postoji poseban segment memorije, i kada se procesor prebaci na izvršavanje određenog procesa, on čita instrukcije i podatke sa drugog memorijskog segmenta, a pre toga mora da zapamti stanje trenutno izvršavanog programa da bi kasnije znao odakle da nastavi.

Vrste operativnih sistema

Postoji više vrsta operativnih sistema. Operativni sistem DOS, koji je bio osnova za operativni sistem Windows, nekoliko verzija Windows OS-a, operativni sistemi Unix i Linux, Mac OS, PalmOS, Solaris, Vax/Vms i mnogi drugi.

Slika 1. Mac OS X "Snow Leopard" (izvor: Wikipedia)

Graphical User Interface (GUI)

Graphical User Interface (GUI) predstavlja interfejs između računara i korisnika. U početku se komunikacija vršila iz komandne linije gde je korisnik unosio naredbe, a računar ih izvršavao i prikazivao na ekranu. Danas postoje moćni grafički interfejsi koji omogućavaju lakši rad u odnosu na komandnu liniju. Grafički interfejs je doneo operativni sistem MS Windows koji koristi grafičko okruženje, gde se programi izvršavaju u okviru prozora čime je mnogo lakši rad.

Linux

Prva verzija Unix OS-a se pojavila 1969. godine, a sam Linux, zasnovan na Unix-u, pojavio se 1991. godine i kreirao ga je Linus Torvalds, student u Finskoj. Dalje je poboljšavan radom i angažovanjem drugih programera. Pouzdan je, fleksibilan, pogodan za PC računare koji rade kao serveri i za superračunare. 2006. godine objavljeno je da 8 od 10 najvećih Internet provajdera koristi Linux.

Neke od varijanti Linux-a su:

Caldera Linux
Corel Linux
Debian Linux
Kondara Linux
Red Hat Linux
Mandrake Linux
SuSE Linux
Turbo Linux
Vector Linux

Slika 3. Debian operativni sistem

Windows operativni sistemi

Window na engleskom znači prozor, po čemu su ovi operativni sistemi i dobili naziv, jer se svi programi izvršavaju unutar prozora. Postoji više verzija Windows operativnih sistema. Prva verzija Windows operativnog sistema je bila Windows 1.0, a zatim su izlazili Windows 2.0, Windows 3.11, Windows 95, Windows 98, Windows ME, Windows XP, Windows Vista, Windows 7. Svi navedeni OS su operativni sistemi namenjeni radnim stanicama. Serverske verzije Windows-a su: Windows NT, Windows 2000 i Windows Server 2003 i Windows Server 2008.